Na ‘Lam Gods’ ook Mule Jenny onderzocht: “Meest volledige en oudste exemplaar ter wereld”

Om meer te weten te komen over belangrijke kunstwerken, hun geschiedenis en hoe ze bewaard moeten worden, is het niet ongebruikelijk dat wetenschappers er gedetailleerd onderzoek naar voeren. Denk maar aan de restauratie van het Lam Gods.

Drie jaar geleden startte het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) zo’n studie naar twee machines uit het Industriemuseum, en die is nu afgerond. “Beide topstukken maken al meer dan honderd jaar deel uit van de collectie van de Stad Gent. En ze hebben veel geheimen prijsgegeven”, zegt cultuurschepen Sami Souguir (Open VLD).

“Het is uitzonderlijk: voor het eerst onderzochten we industriële machines in plaats van schilderijen of gebouwen”, zegt Roald Hayen van het KIK. “We gingen gelijkaardig te werk en gebruikten onder andere x-stralen en jaarringenonderzoek. Alleen was het niet makkelijk om houtstalen te nemen, want je mag niet destructief te werk gaan en demonteren mocht ook niet zomaar.” (lees verder onder foto)

Het gaat om de Mule Jenny, een machine om mee te spinnen, en de Twijnmolen, waarmee gesponnen draden in elkaar gedraaid werden. Ze zitten allebei al jaren in de collectie. “Op de Twijnmolen was het jaartal 1789 ingekerfd”, zegt Pieter Neirinckx van het Industriemuseum. “We wilden dan ook graag weten of de machine effectief in dat jaar werd gemaakt.”

Een boom uit 1655

De oudste jaarring die in het eikenhout van de machine teruggevonden werd, bleek uit 1655 te stammen. De boom komt uit het Rijnbekken. Andere stukken dateerden dan weer uit de jaren 1720 tot 1760. “Daarmee is het de oudste ter wereld”, zegt Hayen. “Door de tandwielen en andere technische onderdelen te bestuderen, hebben we daarnaast een beter beeld gekregen van hoe de machine werkte.”

Vandaag zou de Twijnmolen niet meer kunnen werken, in tegenstelling tot Mule Jenny. Die werd in de jaren 70 nog gedemonstreerd in het toenmalige MIAT. “Dat zou theoretisch gezien nog altijd kunnen, maar het zou de machine te veel beschadigen”, zegt Hayen. “Net zoals een mule, een muilezel, een combinatie is van een paard en een ezel, is Mule Jenny een versmelting van twee voorgangers, waaronder Spinning Jenny. Jenny is geen vrouwennaam, maar een verbastering van engine.” (lees verder onder foto)

Lieven Bauwens

Maar hoe oud is deze machine dan precies? En kan het de originele versie zijn, die Lieven Bauwens tussen 1798 en 1800 uit Engeland naar Gent smokkelde? “Van de delen in eikenhout konden we geen stalen nemen. Die konden we dus niet dateren”, zegt Hayen. “Wel vonden we enkele planken uit dennenhout, die respectievelijk na 1803 en 1837 gekapt moeten zijn.”

Na de smokkel door Bauwens, dus. “De kans bestaat natuurlijk dat de planken op latere datum vervangen werden, maar dat kunnen we onmogelijk nog te weten komen”, zegt Hayen. “Het kan wel een vroege kopie zijn van de gesmokkelde machine. Zeker is dat dit het oudste en meest volledige exemplaar ter wereld is. Alleen in Engeland staat een gelijkaardige machine, maar daar is maar een klein stuk van bewaard.”

Wie twijfelt over de kunstwaarde van de machines, moet de vele versieringen eens gaan bewonderen. “Ze zijn vergelijkbaar met leuningen en trapstijlen uit die tijd en hebben ons geholpen bij de datering”, zegt Hayen. “Toch opvallend: stel je voor dat de machines in fabrieken van nu versierd zouden worden.”