De eigendomsstructuur met meer dan 70 Joodse eigenaars verdeeld over de hele wereld lijkt op dit moment het fatale struikelblok voor de restauratie van de enige plattelandssynagoge in België. Nochtans werd een oplossing op tafel gelegd.  

Advocaat Koen Maenhout werd in 2016 door de rechtbank al aangesteld als tijdelijk beheerder om de diverse eigenaars te vertegenwoordigen. Koen Maenhout: “Het is niet mogelijk om een gebouw te beheren wanneer er meer dan 70 eigenaars wereldwijd zijn. Daarom werd voorgesteld aan de joodse gemeenten Shomre Hadas en Machsike Hadas om te zoeken naar een eenvoudige structuur: een patrimonium-vzw of een andere eenvoudige regeling waarbij de eigenaars toestemming geven aan een beheerder. De voorbije jaren is hierop geen enkele activiteit ondernomen. Het is daarom niet zinvol om het tijdelijk beheer nog te verlengen”, legt meester Maenhout uit.

Volgens Koen Maenhout is er naast de complexe eigendomsstructuur ook nog het probleem van de financiering. “De raming van de renovatie wordt geschat op anderhalf miljoen euro. We rekenden op een subsidie van ongeveer 80 procent, maar door nieuwe regelgeving is dat nu teruggebracht naar de helft. Dat maakt dat we om en bij de 750.000 euro extra moeten vinden.”

Eigenaars liggen dwars

Maenhout geeft ook enkele positieve punten mee: “De voorbije jaren is er hard gewerkt door de gouverneur en haar kabinet, gemeente Kalmthout, Kempens Landschap, kabinet Geert Bourgeois en de Administratie Onroerend Erfgoed. Er zijn dringende instandhoudingswerken uitgevoerd, restauratieplannen werden opgemaakt door architectenbureau, een premiedossier werd ingediend. Maar al die jaren bleef de eigendomsstructuur een heikel punt. Het is duidelijk dat er geen wil bij de Joodse gemeenschap is om de eigendom onder te brengen in een gemeenschappelijke vzw, een voorwaarde is voor het welslagen.”

Koen Maenhout vindt dat sneu, temeer daar het restauratiedossier al helemaal klaar ligt. Gelet op deze recente ontwikkelingen besloot provinciegouverneur Cathy Berx haar coördinatietaak in dit dossier terug te geven.

Burgemeester Lukas Jacobs: “Ik vind het een gemiste kans moest dit gebouw verder vervallen en verdwijnen. Het is een tastbaar aandenken aan de Joodse aanwezigheid in Heide in het begin van de 20ste eeuw en staat getuige voor de Jodenvervolging die ook hier plaats vond. Een nieuwe toekomst van het gebouw zou een zinvolle invulling kunnen geven aan de herinnering en verwijzing naar deze zwarte periode in onze geschiedenis en het actuele belang van vrede en verdraagzaamheid. In die zin doe ik graag een oproep aan de gemeenschap om toch mee een oplossing te zoeken.”

Unieke synagoge

Het gaat dus om de enige plattelandssynagoge van ons land. Mendel Kornreich kocht de grond in 1927. Hij stond acht negenden af aan acht geloofsgenoten en samen bouwden ze in 1928 de synagoge. Onderling wordt er nog wat verkocht, wat maakt dat er vanaf 1938 zes eigenaars zijn. Door de cultuurhistorische en socio-culturele waarde besloot toenmalig minister Dirk Van Mechelen om de synagoge en de omringende tuin te erkennen als beschermd monument.

Begin jaren ‘40 waren er 700 Joden ingeschreven in Kalmthout. Het aantal verminderde sterk in de naoorlogse jaren maar toch werd de synagoge nog tot midden jaren ’90 gebruikt voor de erediensten. Het gebouw kwam leeg te staan en door de complexe eigendomssituatie geraakte het steeds meer in verval.

(Erik Vandewalle)